Genişlənmə Çəni: Fəaliyyət Prinsipi və Seçim Üsulları

Genişlənmə Çəni Nədir?

Genişlənmə çəni, istilik sistemlərində və su təchizatı sistemlərində suyun həcminin dəyişməsinə nəzarət edən bir komponentdir. İstilik nəticəsində suyun həcmi artdıqda, genişlənmə çəni bu artıq həcmi qəbul edərək sistemdə təzyiqin təhlükəsiz səviyyədə qalmasını təmin edir.

Genişlənmə Çəninin İş Prinsipi

Genişlənmə çəni, əsasən, iki hissədən ibarət olur: bir tərəfində su, digər tərəfində isə hava və ya qaz (adətən azot) yerləşir. Çənin içində elastik membran və ya diafraqma olur ki, bu da suyun genişlənməsi zamanı hava və suyu bir-birindən ayıraraq təzyiqi tarazlayır.

Genişlənmə Çəninin Üstünlükləri

• Sistemdəki təzyiqi stabil saxlayır, bununla da boruların və nasosların ömrünü uzadır.
• Su axınını tənzimləyir, nasosun tez-tez işə düşməsinin qarşısını alır.
• İstilik sistemlərinin təhlükəsizliyini artırır, qaynama və partlama riskini minimuma endirir.

Genişlənmə Çəni Harada İstifadə Olunur?

• Mərkəzi istilik sistemlərində (qazanxanalar, radiator sistemləri)
• Su təchizatı sistemlərində (hidrofor sistemlərində)
• İsti su təchizatı və günəş enerjisi sistemlərində

Genişlənmə çəninin düzgün seçilməsi üçün onun tutumu, sistemin iş təzyiqi və istifadə olunan suyun temperaturu nəzərə alınmalıdır.

Genişlənmə Çəninin Növləri

Genişlənmə çənləri istifadə sahəsinə və daxili quruluşuna görə müxtəlif tiplərə bölünür. Onların əsas növləri aşağıdakılardır:

1. Açıq Tip Genişlənmə Çəni

• Atmosferə açıq olur və suyun həcmini dəyişdikcə sərbəst şəkildə genişlənməsinə imkan verir.
• Adətən köhnə istilik sistemlərində istifadə olunur.
• Baxım tələb edir, çünki suyun buxarlanması nəticəsində mütəmadi olaraq doldurulmalıdır.

2. Qapalı Tip Genişlənmə Çəni

• Hermetik (bağlı) quruluşa malikdir və su ilə qaz arasında elastik membran və ya diafraqma yerləşir.
• Daha təhlükəsiz və effektivdir, çünki sistemin təzyiqini avtomatik tənzimləyir.
• Müasir istilik və su təchizatı sistemlərində geniş istifadə olunur.

Qapalı tip genişlənmə çənləri iki alt növə ayrılır:

✔ Membranlı genişlənmə çəni – İçində elastik bir membran olur və su bu membranın bir tərəfində toplanır. Təzyiq artdıqca membran genişlənərək qaz kamerasını sıxışdırır.
✔ Havanın birbaşa su ilə təmasda olduğu çənlər – Burada su və qaz arasında heç bir ayırıcı membran yoxdur, ancaq zamanla qazın həll olması səbəbindən təzyiq itkisi yaşana bilər.

3. Hidrofor (Su Təchizatı) Genişlənmə Çəni

• Su nasosları ilə birlikdə istifadə edilir.
• Sistemdə təzyiqin stabil qalmasını təmin edərək nasosun daha az işləməsinə və enerji qənaətinə kömək edir.
• İçində rezin torba və ya membran olur ki, bu da suyu və havanı bir-birindən ayırır.

4. Günəş Enerjisi Sistemləri Üçün Genişlənmə Çəni

• Günəş kollektorları ilə birgə işləyən su isitmə sistemlərində istifadə olunur.
• Günəş enerjisindən istifadə edildiyi üçün temperatur dəyişikliklərinə davamlıdır.

Genişlənmə Çəninin Quraşdırılması

1. Çənin Yerinin Seçilməsi

• İstilik sistemləri üçün genişlənmə çəni adətən qazanxana otağında, sistemin ən yüksək nöqtəsinə və ya geri dönüş xəttinə quraşdırılır.
• Su təchizatı sistemləri üçün çən nasosun yaxınlığında yerləşdirilməlidir.

2. Quraşdırma Addımları

Açıq Tip Genişlənmə Çəni Üçün

✔ Çən sistemin ən yüksək nöqtəsinə (məsələn, çardağa) yerləşdirilməlidir.
✔ Düzgün hava çıxışı üçün ventilyasiya təmin edilməlidir.
✔ Doldurma xətti və izolyasiya sistemi ilə qorunmalıdır ki, su donmasın.

Qapalı Tip (Membranlı) Genişlənmə Çəni Üçün

✔ Çən su dövriyyəsi olan əsas boru xəttinə qoşulmalıdır.
✔ Bağlantı üçün müvafiq klapanlar və təzyiq göstəricisi quraşdırılmalıdır.
✔ Çənin təzyiqi sistemin iş təzyiqinə uyğun tənzimlənməlidir.
✔ Çən divara və ya döşəməyə möhkəm şəkildə bərkidilməlidir.

Hidrofor Genişlənmə Çəni Üçün

✔ Çən nasosun çıxış xəttinə qoşulmalıdır.
✔ Təzyiq tənzimləyicisi ilə sistemin stabil işləməsi təmin edilməlidir.
✔ Membranlı modellərdə hava təzyiqi mütəmadi olaraq yoxlanmalıdır.

3. Quraşdırmada Dikkət Edilməli Məsələlər

✅ Çənin həcmi və təzyiqi sistemin tələblərinə uyğun olmalıdır.
✅ Bütün boru bağlantıları möhkəm və sızdırmaz şəkildə edilməlidir.
✅ Təhlükəsizlik klapanı və hava çıxış ventili ilə sistemin həddindən artıq təzyiq altında qalmasının qarşısı alınmalıdır.
✅ İstilik və su təchizatı sistemlərində çənin yerləşdiyi yerin temperaturu stabil saxlanmalıdır.

4. Baxım və Nəzarət

🔹 Membranlı çənlərdə təzyiqi ildə ən azı bir dəfə yoxlamaq lazımdır.
🔹 Açıq tip çənlərdə su səviyyəsi mütəmadi olaraq yoxlanmalı və lazım olduqda əlavə edilməlidir.
🔹 Boru bağlantılarında sızma olub-olmadığı nəzarətdə saxlanmalıdır.

Genişlənmə Çəni İlə Bağlı Tez-Tez Verilən Suallar

1. Genişlənmə çəni nə üçündür?

✅ Genişlənmə çəni, istilik və su təchizatı sistemlərində suyun genişlənməsi nəticəsində yaranan təzyiqi tənzimləyir. Bu, boru xətlərinin zədələnməsinin və nasosun tez-tez işə düşməsinin qarşısını alır.

2. Genişlənmə çəni olmasa nə baş verər?

✅ İstilik sistemlərində çən olmasa, suyun genişlənməsi nəticəsində təzyiq artar və borularda, qazanlarda və digər avadanlıqlarda sızma və ya partlama riski yaranar. Su təchizatı sistemlərində isə nasos daha çox işləyərək tez sıradan çıxa bilər.

3. Açıq və qapalı genişlənmə çənlərinin fərqi nədir?

✅ Açıq tip genişlənmə çəni sistemin ən yüksək nöqtəsinə quraşdırılır və atmosferə açıq olur. Qapalı tip çənlər isə membranlı və ya diafraqmalı olur, sistemin içində sabit təzyiqi qoruyur və təhlükəsizliyə daha uyğundur.

4. Genişlənmə çəninin həcmi necə hesablanır?

✅ Çənin həcmi sistemdəki ümumi suyun həcminin 10-15%-i qədər olmalıdır. Məsələn, istilik sistemində 100 litr su varsa, çən ən azı 10-15 litr həcmində olmalıdır.

5. Genişlənmə çəni hansı təzyiqdə işləməlidir?

✅ Qapalı tip çənlərin təzyiqi sistemin iş təzyiqindən 0.2-0.3 bar aşağı olmalıdır. Məsələn, istilik sistemi 2 bar təzyiqlə işləyirsə, çənin iç təzyiqi 1.7-1.8 bar olmalıdır.